Albanés / Shqiptar
Françoise Roy ka lindur në Québec, Kanada, ne vitin 1959. Është gjeografe dhe mban një diplomë për studime latinoamerikane (Universiteti i Floridës, M.A., 1983). Më 1997 mori Çmimin e dytë Kombëtar për novela “Victoria de las Mercedes” (Meksikë). Ka botuar dy romane në frëngjisht dhe spanjisht, gjashtë vëllime dhe një librezë me poezi. Më 2000 mori diplomën e përkthimit nga O.M.T. Më 2002 themeloi revistën mujore arti dhe kulture Tragaluz, të cilën e ka redaktuar deri në përfundimin e revistës më 2007. Më 2005 ishte finaliste e çmimit Acento de cuento breve. Ka përkthyer më shumë se 25 libra dhe një pjesë teatri nga Fernando Del Paso. Më 2005 botoi romanin “Si tu traversais le seuil” (Po ta kapërceje pragun; L’instant même, Québec), për të cilin mori vitin tjetër çmimin “Jacqueline Déry-Mochon”. Më 2006 mori një çmim nderi për Séptimo Certamen Literario de Cuento “Sobre rieles” nga Shtëpia e Kulturës në Nuevo León. Ka qenë dy herë bursiste e Programit për Mbështetjen e Krijimit Artistik të Ministrisë së Kulturës në Jalisco. Mori në vitin 2007 Çmimin Kombëtar të Poezisë “Alonso Vidal” për librin e saj “Todo lo que está aquí, está en otra parte” (Gjithçka që është këtu, është gjetiu) të botuar nga Instituti Komunal i Kulturës dhe Arteve në Hermosillo, Sonora. Prej vitit 992 jeton në Guadalajara, Meksikë.
ARMËPUSHIM
Ja ku jam, me duar të zbrazëta, kamën, kamxhikun, çekiçin e drurit, thikën në dysheme, këpucët e mia të shpërndara përreth. Kërcej gruri presin që të vijë kapësi i kërcejve.
Engjëlli (krahë të zbehtë albatrosi të zi) nuk duket si dikush që do të përdorte armë me teh. Duket si çfarëdo tjetër përveç një vrasësi të blerë. Mbështetet përpara me kaq elegancë (o Zot, një pikturë Botiçeli me një Madonë shikimëmbël) që mendoj spontanisht: do të mbledhë një tufë me lule, një duzinë krizantemash do të mbijnë menjëherë në dyshemenë prej tjegullash, dhe ai, meqë ka shikimin profetik, do të parashikojë këtë lulëzim të mrekullueshëm.
Por jo: me gjestin e një magjistari, ai hap pëllëmbët e tij mbi objektet e dhunës të shpërndara pranë këmbëve të mia, dhe bën një deng nga to sikur të ishin një grumbull shpargu ose një tufë luleshqerrash ose bile një vandak druri zjarri.
Këtej mund ta shoh se si i hedh në hurdhë, si dikush që pas një krimi dëshiron të fshijë gjurmë gishtërinjsh nga një doreze pushke. Kur shoh që m’i zgjat duart mua me pëllëmbë lart, kthehem mbrapsht.
Dashuri, mjegull, aq shumë gjëra pluskojnë përreth. Ai më shikon pa kthyer një qime.
Një palcë dritë bën një prerje të pastër në faqen e tij të djathtë.
KRIJIM PEJSAZHI
Një fushë e tërë e mbjellur me shkronja.
Shkronjat janë pasqyra e fjalëve.
(zanore dhe bashkëtingëllore, të mëdha dhe
të vogla, që presin cezurën)
Një kopsht fjalësh para se të mbijnë,
një stinë e tërë para drithës së pjekur.
(Topografi mat madhësinë e faqes,
ja ku vjen, i armatosur me një masë; i sistemon
në çifte, në një çdo taban: dashuri, trumcak, vetëtimë,
vdekje, engjëll, ylber, asnjëra nuk peshon sa tjetra)
Dimri ka tundur shaminë e tij të qëndisur nga ngrica,
patat e Kepit Tourment kanë fluturuar në jug dhe prapë
në veri, një lidhëse gjelbërimi përhapet si pëlhurë merimenge
mbi këtë labirint gurësh dhe dheu që bëhet i gjallë.
Dhe befas, të mbjellur si njëmijë direkë
në këtë gungë gjelbërimi dhe okri, klorofili dhe argjile,
dordolecat.
Një ushtri e tërë dordolecash,
ballë qymyri të kthyer drejt diellit në muzg
që bie butësisht mbi fushat
(drita e tij, flaka e një qiriri që vdes).
Pas pesëmijë vjetësh, dikush do ta gjejë:
ushtrinë e varrosur të një Xiani të ardhshëm,
regjimente të radhitura përsosmërisht
prej dordolecash të paarmatosura.
(koha tret shtiza dhe shqyta;
acidi klorhidrik i shekujve që kalojnë
bën shkrumb gjithçka, o farët
e zemrës
që zien në ujthin plot lëng të mendjes).
NIÇE DHE PLATONI DUKE U SHËTITUR NËPËR PARKUN KOMBËTAR MAURICIE
Dalëngadalë pylli i thellë merrte frymë, qiell i lulëzuar, vjeshta e kapur në degë, skeletet e tyre të mëdha celuloze lëshonin vetat e tyre bimore mbi tri palë shkallësh, që shponin si bizë pëlhurën e gjallë të heshtjes. Vër re madhështinë e diellit – një e verdhë veze shumë lart, një xhevahir zjarri në vendbanimet më të pastra të së kaltrës, një zemër e qetë në këtë rrafshinë të zbehtë, ku pelegrinazhi i yjeve merr fund! Ç’mund të them për përkëdheljen e butë që dora kadifeje e erës na valëvit – pothuajse një shuplakë në fytyrë -, rreze dielli presin si kama nëpër gjethnajë me ndërkallje kërmëze. I inokuluar nga pija e lisave dhe pishave, William thotë: sipas Niçes, njeriu është një hibrid nga pema dhe fantazma. Kush ishim ne atëherë, një treshe jetëshkurtër që shëtiteshin nën filigran të artë dhe të përgjakshëm? (gjethet kanë humbur gjakun duke u zbrazur nga ujthi që mbante rrahjen e algave të tyre klepsidra, blijtë dhe soje të tjera të ëmbëlsuara janë shpupluar nga këmbanat e tyre tingëlluese) Cili sekretar i së padukshmes do të dinte se ç’ishim në atë ditë duke u mishëruar në të gdhirë dhe duke vdekur në muzg? Aq shpejt kthehemi në zyrat kirurgjike të gjendjes civile të kujtesës, kur ora e qiejve nate thërret hënën në armë me dymbëdhjetë goditje të një këmbane. Ç’ishim ne atje, gjysma bimore – mështekna me lëkurë dhe gishta – ose përndryshe (me të braktisur kudhrën e trupave tanë), gjysma fantazmagorike? (vetëm Niçe do ta dinte, por Niçe ka vdekur, varri ka ngrënë fjalët e tij, kë të pyesim tani?): ndoshta Williamin, që ia vuri Niçes në gojën venitëse vargjet vijuese: Një perëndi vdes në mes të një opali zjarri ngjyre muzgu / Një engjëll vdes mbi akullnajën më të bardhë / Një zog vdes në një pyll prej resh / Një kupolë vdes e rrënuar nga flutura. Dhe po të ishim vetëm tre pelegrinë mbi një qilim ngjyre alle, mësymja e pyllit nga valët që plluqurisin nëpër një natyrë në ulluk. Si u bëmë në atë mbasdite mysafirë mbretërorë të një qetësie të gjelbër-verdhë që ngjyrohet në gjak? Në këtë vend të mbjellur me njëmijë pyje dhe liqene, një poet shkroi njëherë: Kush ankohet për të vdekur në vetmi? Cili fëmijë lind? Cila gjyshe, gjysmë e mbuluar nga vdekja, i pëshpërit në vesh se e ka shpirtin të pavdekshëm? Dhe liqeni që rrihte si zemër në mes të pyllit, që shponte fasada zjarri, dukej sikur të ishte bërë nga metali. Mendoj që e pashë pezull në gjoksin e Danielit, pa peshë, aq i brishtë sa një planet prej letre. Dhe meqë ra fjala (çështje ngritjeje në ajër, shkresurina jete dhe vdekjeje, eliksirë shpirtrash dhe poezish), duhet të them se nga ne të tre, ai me shenjën e Peshqve kupton më mirë pluskimin, tregtinë e padepërtueshme me qiellin – më shumë nga një oqean kundër të gjitha eventualiteteve. Ishim të ulur nën vështrimin mirëdashës të yjeve të ditës (dritë mbi dritë, e bardhë mbi të bardhë) bëmë fotografi, plluquritjet e errëta të sipërfaqes u kthyen prapë në vendin e tyre të prehjes në këndin e rrotullimit të Tokës. Duke u shtrirë mbi këtë qilim prej ngjyrave që përziheshin, i rrethuar nga njëmijë gjethe të thata, William dukej si një kryeengjëll që kishte ndërruar fustanin e tij të bardhë me këmishë dhe pantallona, një qenie e ajrit që kishte humbur rrugën lumturisht, jo duke u ngritur, por duke u drejtuar për një rënie (vetëm kështu mund të na prekte, të ledhatonte vatrat tona, të derdhte një a dy lotë pranë atyre pa krahë fluturimi). Por ç’mund të dija unë për kryeengjëj, e mbyllur që isha në kullën më të ulët të mishit, e lidhur me fill të dyfishtë me nevojat e përulura të gjërave të rëna? Apo a ishte William një Krisht i kryqëzuar, që dalëngadalë kapërcente ajrin mbi një cohë mozaiku në granat dhe shafran, kermes dhe korint, të kuqërremtë dhe purpur, një det pergamenë të qelibartë? Qoftë Krisht, qoftë engjëll, pasi u çua nga shtrati i tij prej klorofili, tha që gjethet qenkan një provë e fortë që Zoti ekziston: dikush duhet të jetë i ngarkuar me numërimin e tyre, me mbajtjen e shënimeve të gjithësecilës prej qelizave që përbëjnë afreskën e porsapikturuar të kësaj pemëtarie të madhe. Daniel kishte shkëputur disa gjethe nga parakrahu i një panje për t'i futur si shenjë në libra (vetëm një poet mund të jetë fajtor i një vjedhjeje të tillë; zona pyjore nuk zmbrapset, e këputur butësisht nga këto duar të bëra për të shkruar vjersha). Zotit – me librin e tij të mbajtjes së llogarisë në prehër – do t’i mungojnë shtatë gjethe kur bie nata dhe ndarja e përditshme e botëve kryhet në një të çelur-të errët në rritje. Di që Venera po shëtitej qetësisht pranë nesh, dy hapa mbrapa, një kujdestar i paefektshëm dhe memec, që nuk do të dinte se si t’i parandalonte gjërat (ajo s’ka kamxhik as nuk ka një gjuhë për të paralajmëruar dhe për të qortuar dhe asgjë përveç duarve për të ledhatuar), duke na bërë të dehur me ilaçin më të lartë të Bukurisë.
Bukuria: Platoni kishte të drejtë, ka në të vërtetë një vend shumë lart ku lëvizin ide të pastra, ndonëse dy mijëvjeçarë e gjysëm më vonë ende nuk dinë se si, të dobët dhe të butë, janë mishëruar në këto pyje të bekuara me tapicerinë e vjeshtës.
LULE LUFTE
Shaip Emërllahut
Shaip. Të gjithë këta fëmijë të përmbytur thellë në
sytë e tu si një tufë statujesh me flatra të rëna përdhe.
Të shtrirë të vdekur në fundin e skajshëm të shikimit tënd,
zorrat e tyre gjysmë të pjekura - një aranzhim lulesh për t’u
parë me një vështrim (A mund të shikojmë gjatë veprime të tilla,
qofshin dhe të vetëshkaktuara?) nga xhelatët e tyre të buzëqeshur.
Duar të prera por që ende mbajnë ato të prindërve:
çdo gisht - fara e një zemre të re për njerëzimin
të cilin, e di, nuk do ta shohim në jetën tonë,
(pluhuri dhe baruti janë ende fjala jonë dhe testamenti ynë)
por do të lulëzojë ndonjë ditë në një gjoks fringo
me madhësinë e një planeti, duke kujtuar kurorat
që të përzgjedhurit për t'u shpuar me thikë ose për t'u pushkatuar
kanë bërë nga rruzarja e të gjithë hapave te tyre të mëparshëm
të lidhur ngushtë me një fije të pafund zjarri.
Spastrim etnik: me ç’lloji acidi vallë pastrojnë,
një të derdhur nga mëlçia, të derdhur nga fshikëza e tëmthit?
Ç’lloji i ri fringo sfungjeri të bërë nga ç’di unë,
çfarë specieje të sofistikuar mikroorganizmash, së cilës asnjë det
nuk ia dha gjirin asnjëherë nën morinë e cekëtinave të peshqve?
Po sidoqoftë, sidoqoftë, Toka është aq e bukur, Shaip.
A ke dëgjuar ndonjëherë zërat e engjëjve pa krahë
që këndojnë njëzëshëm Rekuiemin e Kerubinit
ose Magnifikatin e Bahut, thirrjen e ëmbël
të muezinit në të gdhirë ose të ngrysur - të dy orët
kur e kaltra dhe drita vishen në pëlhurën më të mirë -
këtë arie të përditshme, të cilën, jam e sigurtë, e di përmendsh?
Nëse i vetmi krimi juaj është një gjuhë, shqip i thoni,
("shqip" - sa bukur tingëllon kjo fjalë!), leri ata të
shkruajnë të gjitha fjalitë e tyre të shkarravitura me njëfarë boje
të cilën qielli bujar do ta fshijë, shpresojmë, ndonjë ditë.Vendi që fliste
bullgarisht, turqisht dhe italisht mbyll gojën
tani në shqip.
Gjaku që qull rrjedh ende
nga pompat e zemrës,
dhe mbi trungjet e pemëve, një zemër tjetër
është e gdhendur, që mban brenda
premtimin që, në mes të asaj
dashurie askush nuk do ta ndalë vërshimin,
shkroi në hebraisht një poet izraelit
në rrugën për kalanë e Strugës.
Po në të vërtetë, kush përveç vrasësit do ta mohonte,
"qumësht i zi i mëngjesit ne të pimë në të mugët,
të pimë në mesditë dhe në të gdhirë,
të pimë natën, ne pimë e pimë
gërmojmë në qiell një varr ku nuk është aq ngushtë".
Ata që prej asaj kohë kanë gërmuar shtretërit e vdekjes në retë
flasin aq shumë gjuhë, adhurojnë aq shumë zotër të ndryshëm. Miku yt poet
ka gjetur tashmë hapësirë atje lart,
ai që s’kishte gjë përveç borës si varr të rastit
- ujëra që shkrijnë ngjyre trëndafili në mars -, qepallat
e shkëputura nga trupi, flokët e dëborës - një shtjellë diamantesh,
e cila mbështjell me qefin zogun e vockël që ka zëvendësuar
zemrën e tij të zgavërt; po si parzmore - thurime aq të njoma
trëndafili qeni; mushkëritë e tij - depoja e një anijeje
që niset në një udhëtim ku bregu i lënë pas
fshihet aq shpejt sa spiranca - një orkide e bërë nga hekur
i derdhur - ngrihet nga shkëlqimi që reflekton deti si
pasqyrë. Edhe ai fle në fundin e skajshëm të syve të tu,
Shaip, afër lulëzimit erëmirë të fëmijëve të therur.
Liqene, lumenj, oqeane të bëra nga lotë.
Por mbarështimi i fjalëve është i yti si dhe i të gjithë poetëve, Shaip. Sa
vlen një zemër? Sa vlerë ka një plumb në një tempull? ¿Cuánto
vale? Ne kadar? Combien ça vaut? "Dëshiroj me dit sa kushton?"
Tepër i palëvizshëm, Shaip, për t’i shkruar të njëjtat tri apo katër
fjalë urrejtjeje prapë e prapë - një alfabet për insekte
xhuxha, për një garuzhdë planktoni, për një ushtri guriçkash -
për t’i shtypur të sheshtë për albumin më të errët të Historisë
si pistilat e tharë të shpirtit të çdo tirani.
(shekuj të ngrënë krejt me nevojë për qepje të padukshme
për të arnuar fjalët e drejta që thuhen në vendin e gabuar;
shula të siguruar me kujdes në një seri dyersh të rënda
të vendosura në një radhë, që çojnë te dhomat e torturës të mbajtura me kujdes
të Inkuizitorit - ç’prejardhjeje korbash dhe hienash.)
Por koha jonë, Shaip, koha jonë është shtatzënë me një tjetër,
një të butë ende për t’u lindur në një kullë shumë matanë vetes sonë
ku Zoja e Paqes së Shenjtë do t’i mbledhë si një bosht
prej gruri të rënë të gjithë fëmijët e vdekur, një tufë të brishtë,
një kope të butë, dhe të këpusë në rrugën e Saj edhe mikun tënd
poetin, nga gjurma që trupi i tij la ngutësisht mbi dëborën,
sikur t’i fuste të gjithë në një rebus të bukur copëzash me ngjyra,
nga duar dhe këmbë, kujtesa mishi dhe buzëqeshjesh,
kërthizash dhe buzësh, të gjitha pjesët që përshtaten përsosmërisht, Shaip.
Mu tani jam ulur në një restaurant ku po shkruaj këtë poezi;
para meje, një i panjohur që lexon një roman që quhet
- çfarë titulli melodioz! - "Ishulli i dashurisë së pafund".
Bota jonë a mund të jetë një ishull i tillë dashurie të pafund
në mes të të gjitha këtyre yjeve të ngurta të përvijuar në qiellin tonë?
Toka është një vend aq zemërgjerë, Shaip: nuk do të thotë
që nuk e shoh më vdekjen që gjendet në sytë e ty,
që mbarova t’u ngul sytë zemrave të tyre të mbështjellura në lecka të lehta.
Mendoj ende për trupat e tyre me tapë të lëshuar, shpirtrat e tyre
të liruar tani si një parfum (duke shkruar këtë varg, mund të nuhas
aromën e luleve të portokallit përreth shtëpisë sime këtu në Meksikë:
edhe ky vend i bërë qull nga dielli zhvillon luftën e vet: përditë,
bisturi të shpejta lënë damarët e qafës të lulëzojnë në bojë të kuqe,
gijotina shtëpie bëjnë prerje madhështore (xhevahir mbi
xham), duke ua prerë kokën atyre këmbët e të cilëve do koloviten në erë
si një palë gjuhëzash, lavjerrës që bëjnë tik-tak mbi një shkëmb: po,
urat dhe dritat e rrugëve të Chihuahuas janë me stil aq të lartë në
agim, duke lëvduar si trofe kurorat e tyre prej trupash të varur).
Ku janë varrosur barometrat e errët, ku kanë shkuar duart
të cilat u zbuluan nga fëmijët ose ato që kapën mikun tënd
poet, ato duar përgjithmonë me njolla? (Njollat nuk do të ikin
për eone, nuk ka ujë mjaft të fortë këtu poshtë, do të duhej një
lloj revolucionar pastrimesh të thata për t'u larë nga ato).
Shaip, e di që Toka fryhet nën peshën e zanateve aq
të egra, por prekja e një kryeengjëlli (Xhibraili ose ai të cilin e quaj Gabriel:
Ai vetëm ndërron emrin nga vendi në vend, nga njëri libër në
tjetrin), vetë prekja e atij kryeengjëlli, them unë, mjafton për ta mbajtur
të lidhur, kështu që ne nuk biem në gropë të gërmuar nga të çmendurit në univers.
Por sidoqoftë, sidoqoftë, me gjithë aguliçen që më në fund u çel
nga nën fushën e dëborës, që u përdor mbi mikun tënd si virgjëreshë
e hekurt, me gjithë pemën pranë tij që, ndoshta, shërbeu
si trekëmbësh (ajo me zemër nga poezia çifute të gdhendur
mbi të?), me gjithë gurët e përdorur mbi të, ndoshta, si vidha gishti
(virgjëreshë e hekurt, trekëmbësh, vidha gishtash të mëdhenj, paskan një koleksion të tërë
veglash për t’u zgjedhur), shoh një thurje të butë drite mbi
eshtrat e të vdekurit, atë kortezh të lashtë që fle mu në fund të fundit
të syve të tu. Dhe ndonëse fusha e dëborës është skuqur
mizorisht nga plazma e fjalëve dhe damarëve që pikojnë kuq mbi bardhë,
me gjithë duart e prera të fëmijëve si perla në një fill,
Toka është ende, them unë, aq e bukur, Shaip.
